Wat is het verschil tussen stress, overspannenheid, burn-out, depressie en bore-out?

Stress, overspannenheid, depressie, burn-out en bore-out zijn termen die nogal eens door elkaar worden gehaald en soms te pas en te onpas worden gebruikt. Iemand die zich ziek meldt en zegt een burn-out te hebben en 2 weken later weer gewoon aan het werk is én blijft heeft geen burn-out maar er kan wel sprake zijn van stress waardoor het even niet meer ging. Iemand die ontzettend lange dagen maakt en uitvalt, hoeft geen burn-out te hebben maar er kan ook sprake zijn van een bore-out.

Wat is het verschil tussen al deze zaken?  In onderstaand overzicht geef ik een korte beschrijving en de verschillen weer.

Wat is stress?

Stress is een vorm van spanning. Het is de prikkel die aanzet tot actie: zonder stress komen we dus nergens! Stress is dus zeker niet alleen negatief maar is ook nodig en  positief wanneer het gaat om de druk die iemand nodig heeft om goed te kunnen presteren. We hebben een bepaalde mate van spanning en dus stress nodig. Als er te weinig stress is kan iemand zich gaan vervelen en ligt een bore-out op de loer.

Als we het hebben over stress is dit doorgaans de negatieve stress. Dit is de spanning die in hoofdzaak een negatief gevoel teweeg brengt. Deze ontstaat als er meer van je gevraagd wordt dan je denkt waar te kunnen maken. Bij langdurige stress is de balans tussen draagkracht en draaglast verstoord en kunnen stressklachten optreden. Deze klachten kunnen zich lichamelijk, psychisch of in het gedrag uiten. Als niet tijdig ingegrepen wordt kunnen de signalen leiden tot chronische klachten: zoals burn-out, chronische moeheid, overspannenheid en depressie.

Wat is overspannenheid?

Langdurige blootstelling aan stress met weinig herstelperioden kan leiden tot overspannenheid. Overspannenheid heeft een relatief korte aanlooptijd (een aantal maanden). Vaak is er sprake van duidelijk aanwijsbare redenen waarom iemand teveel hooi op de vork heeft genomen.  Bij overspannenheid is er sprake van spanningsklachten en men kan niet meer normaal functioneren.

Volgens de LESA-richtlijn[1] is er sprake van overspannenheid als voldaan is aan de volgende vier criteria:

1. Ten minste drie van de volgende klachten zijn aanwezig: vermoeidheid, gestoorde of onrustige slaap, prikkelbaarheid, niet tegen drukte/herrie kunnen, emotionele labiliteit, piekeren, zich gejaagd voelen, concentratieproblemen en/of vergeetachtigheid.
2. Gevoelens van controleverlies en/of machteloosheid die optreden als reactie op het niet meer kunnen hanteren van stressoren in het dagelijks functioneren.
3. Significante beperkingen in het beroepsmatig en/of sociaal functioneren.
4. De symptomen zijn niet uitsluitend toe te schrijven aan een psychiatrische stoornis.

Van overspannenheid kan relatief snel hersteld worden;  de meeste mensen zijn binnen 6 weken tot 3 maanden weer volledig aan het werk.

Wat is een burn-out?

Burn-out is een energiestoornis.
Burnout heeft een lange aanlooptijd: er gaat vaak wel een paar jaar van roofbouw aan vooraf. Een burn-out ontstaat als mensen, ondanks de stress en spanningsklachten, stug door zijn gegaan.
Een burn-out hoeft niet alleen veroorzaakt te worden door de werksituatie. Ook de combinatie van hoge belasting op het werk met belasting in het privéleven kunnen stressklachten veroorzaken en leiden tot verminderd functioneren op het werk.

In de psychiatrie bestaat er geen officiële diagnose voor burn-out. Vaak wordt er gesproken over chronische overspanning.
Volgens de LESA-richtlijn is er sprake van burn-out als voldaan is aan elk van de volgende drie criteria:

• Er is sprake van overspanning.
• De klachten zijn meer dan zes maanden geleden begonnen.
• Gevoelens van vermoeidheid en uitputting staat sterk op de voorgrond.

Het herstel van burn-out kan lang duren: soms zelfs 1 tot 2 jaar. Dit wil niet zeggen dat iemand met een burn-out ook zo lang niet kan werken. Uit onderzoek blijkt dat men met een burn-out vanaf ongeveer drie maanden weer gedeeltelijk zouden kunnen werken. Dat betekent niet dat de klachten dan helemaal verdwenen zijn. Sommige klachten blijven een jaar of langer bestaan. Hoe groter de uitputting bij aanvang van de burn-out was, hoe langer het herstel duurt.

De ervaring leert dat iemand met een burn-out korter uit het arbeidsproces is en minder ernstige klachten heeft als ze goede begeleiding krijgen. Hoe sneller deze begeleiding start, hoe korter men doorgaans ziek is.

Wat is een depressie?

Depressie  is een stemmingsstoornis die op alle levensgebieden tegelijk voorkomt.

Van een depressieve stemming is sprake als er gedurende een langere periode een abnormale somberheid en/of lusteloosheid, verlies van interesse of een onvermogen om ergens van te genieten is. Depressieve mensen genieten niet meer van dingen waarvan ze voorheen wel genoten. Mensen met burn-outklachten genieten doorgaans nog wel van dingen en willen wel, maar hebben weinig energie om activiteiten te ondernemen.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen lichte, matig ernstige en ernstige depressie; hoewel het onderscheid niet altijd duidelijk is.
Bij een lichte depressie houden de klachten vaak niet langer dan drie maanden aan. Iemand kan meestal zelfstandig of met weinig hulp blijven functioneren. De huisarts kan het beloop van deze klachten in de gaten houden.
Bij een matige of ernstige depressie gaat het in een aantal weken slechter met iemand, en krijgt hij meer en steeds ernstigere klachten. De kans is klein dat de klachten vanzelf overgaan en snelle hulp van ervaren hulpverleners (doorgaans een psycholoog) is bij deze groep nodig.

Depressie is een complexe aandoening waarbij de hersenen een belangrijke rol spelen. Wetenschappers denken dat depressie ontstaat door een samenspel van biologische, sociale en psychische factoren.

Wat is een Bore-out?

Bore-out is een relatief nieuwe term en is ook niet zo bekend.
Bore-out is de tegenhanger van burn-out. Een bore-out ontstaat door verveling, desinteresse en gebrek aan uitdaging. Een bore-out is vaak een vicieuze cirkel: je voelt geen uitdaging (meer) in je job, je gaat je vervelen. En als je je heel vaak verveelt, zakt je interesse, en daardoor is er steeds minder uitdaging. Doordat er geen uitdaging is, en dus geen noemenswaardige succes ervaringen, daalt je zelfvertrouwen.

Bore-out kan ontstaan als iemand niet minstens 70 procent van zijn sterke kanten, talenten, competenties (of gewoon: de vaardigheden waar hij goed in is) kwijt kan in zijn werk, hobby’s of vrijwilligerswerk.

De symptomen van een bore-out lijken erg veel op die van de burn-out en vaak wordt de diagnose burn-out gesteld terwijl de oorzaak van de problemen  en ook de aanpak/begeleiding van heel andere aard is.

[1] LESA staat voor Landelijke Eerstelijns Samenwerkingsafspraken tussen huisartsen, bedrijfsartsen en eerstelijnspsychologen.